فرایند تهیه و ساخت پارچه قلمکار

هنر ایرانی دنیایی از رنگ و نقش است، رنگ‌ها و طرح‌هایی که پایانی ندارند و تنوع آن‌ها نگاه هر بیننده‌ای را خیره می‌کند.

چاپ قلمکار هنری است که ایرانیان از زمان ساسانیان تا به امروز آن را با مهارتی مثال‌زدنی پرورش داده‌اند و به نسل حاضر منتقل کرده‌اند.

مراحل ساخت :

قالب سازی :
قالب سازی اولین و مهمترین مرحله قلمکارسازی است .همچنین حساسترین و ظریفترین مرحله آن بشمار می رود .حتی می توان گفت تنها هنر قلمکار سازی در قالب سازی آن است .
قالبهای قلمکار را از چوب گلابی می سازند ، چوب گلابی نرم ست و به راحتی می توان روی آن حکاکی کرد . قالب ساز برای درست کردن قالب نقش دلخواهش را روی چوب بر می گرداند و بعد به حکاکی آن نقش می پردازد . بعد چوب های اضافی دور طرحها را می برد و در پشت چوب ، دسته ای برای قالب درست می کنند و قالبها را روغن می زنند تا بر دوام آن افزوده شود .
همانند قالبهای تصویر گل و بته و اسلیمی .

رنگ سازی :
تمام رنگهایی که در ساختن پارچه های قلمکار بکار برده می شود رنگهای گیاهی است . در هر کارگاه قلمکاری استاد دیگری هم وجود دارد که کارش بسیار مهم و حساس است . او رنگساز کارگاه است که با اطلاعات وسیعی که درباره گیاهها و املاح معدنی دارد ، رنگهایی را که در نقش زدن از آنها استفاده می شود ، می سازد .

آماده کردن پارچه :
پارچه های سفید را پنج روز ، طوری که تکان نخورد در آب رودخانه می گذارند . بعد یک سر پارچه را می گیرند و سر آزادش را محکم به سنگ می زنند . این کار را برای این می کنند که مواد زائد از پارچه بیرون رود و به اصطلاح آبخور شود . بعد که پارچه ها زیر آفتاب خشک شد ، پارچه ها را دندانه می کنند یعنی پوست انار را به هلیله مخلوط می کنند و در آب حل می کنند و پارچه ها را در این محلول فرو می برند ، با این کار پارچه به رنگ زرد مایل به کرم در می آید . پس از خشک شدن رنگ ، پارچه های بلند را بنا به مصرفشان به اندازه های مختلف می برند تا از آنها انواع قلمکار ، مانند پرده و رومیزی تهیه کنند .

نقش زدن :
نقش زدن همان چاپ پارچه است ، یعنی برگرداندن نقش قالبها به رنگها ی مختلف ، روی پارچه آماده شده . نقش زن ، اول سطح قالب را با رنگ می پوشاند و بعد آن را روی پارچه ای قرار می دهد و با دست ضربه محکمی به روی قالب می زند . در هر کارگاه هر قالب زن یک رنگ را نقش می زند و برای رنگ بعدی پارچه را به نفر کنار خود می دهد .
این کار آنقدر ادامه پیدا می کند تا رنگها تکمیل شود یعنی هر قسمت از نقش قالب به رنگ دلخواه در آید . همینکه تمام نقشها و رنگهای دلخواه به این ترتیب روی پارچه سفید منتقل شد ، کار نقش زنی به پایان می رسد و پارچه های نقش دار برای ثابت کردن رنگها به رودخانه می برند .

ثابت کردن رنگ :
پارچه های نقش سیاه و قرمز گرفته را پس از شستن و خشک کردن در پاتیلی فرو می برند که محتوای آب جوش ، گرد پوست انار و الیزارین است . قبل از تماس با الیزارین ، رنگ قرمز نقشها حالت اصلی خود را ندارد و به رنگ چرک است . الیزارین باعث می شود که رنگها به حالت اصلی خود ظاهر شوند . الیزارین همچنین به ثابت شدن رنگها کمک می کند . بعد از این که پارچه را از پاتیل الیزارین بیرون آوردند ، آن را باز هم در آب رودخانه می شویند و سپس آن را محکم به سنگ می کوبند تا آب و الیزارین آن گرفته شود .

پس از خشک کردن پارچه ها را دو قسمت می کنند : یک قسمت را که می خواهند با همان زمینه کرم باقی بماند ، برای مرحله بعدی چاپ ، یعنی گرفتن رنگهای دیگر ، باردیگر به کارگاه نقش زنی می فرستند . قسمت دیگر پارچه ای است که می خواهند رنگ زمینه اش سفید شود و باید مرحله سفید گری را بگذراند.

سفید گری :
پارچه هایی را که لازم است رنگ زمینه شان سفید باشد با محلولی که از گاو فراهم می شود ، خیس می کنند و پارچه را طوری روی زمین پهن می کنند که نقشهایش رو به زمین و پشت به آفتاب باشد . سپس پی در پی بر پارچه آب می پاشند تا نمدار و خشک نشود .
کار سفیدگری پارچه در تابستان 5 روز و در زمستان حتی تا یک ماه طول می کشد ، و این بستگی دارد به درجه حرارت و مدت زمان تابش مستقیم خورشید . پس از تمام شدن کار سفید گری ، کار چاپ رنگهای آبی ، زرد و سبز روی پارچه شروع می شود و به این ترتیب پس از یک شستشوی دیگر پارچه ، کار تقریباً به پایان می رسد .
پس از تمام شدن کار سفید گری ، کار چاپ رنگهای آبی ، زرد و سبز روی پارچه شروع می شود و به این ترتیب پس از یک شستشوی دیگر پارچه ، کار تقریباً به پایان می رسد.

موارد استفاده پارچه قلمکار:
پرده، روتختی، رومیزی، سفره، رو فرشی، زیرانداز،  رو مبلی، رو بالشی، تزئین روی دیوار در طراحی های کلاسیک و سنتی، بقچه، سجاده، دستمال، حوله حمام، لباسهای محلی، پیراهنهای زنانه، روسری، شال گردن، كیف و ...