هنر چرم دوزی

تاريخچه چرم در ايران

ايرانيان با پيشينه سه هزار ساله، اولين وقديمي ترين توليد كنندگان چرم در جهان هستند. آثار باستاني به جا مانده از دوران قبل از ميلاد نشان دهنده اين است كه ايرانيان از حدود 1500 سال قبل از ميلاد از پوست براي تهيه لباس، كفش و جنگ افزار استفاده مي‌كردند ولي از 550 سال قبل از ميلاد بود كه از چرم براي لباس و زره نيز استفاده كردند

وجود واژه‌هايي مانند اديم، كيمخت، ساغري، تيماج، سختيان در زبان پارسي قبل از اسلام و همچنين وجود واژه هاي مرتبط با وسايل و ابزار هاي چرمي مانند سختك، كمربند، انگشتيان، مشك و ... در متون پهلوي نشان دهنده استفاده گسترده از چرم در ايران پيش از اسلام است. به نوشته ابن يمين ايرانيان باستان از پوست حيواناتي مانند گاوميش و گاو و گوسفند براي نوشتن بر روي آن استفاده مي‌كردند و ابن يمين در نوشته‌هايش  بر نوشتن فرمانهاي داريوش بر روي چرم اشاره كرده است. بنا بر برخي روايات اوستا را بر دوازده هزار قطعه پوست گاو نوشته بودند. همچنين پوست نوشته‌هايي كه در اورامان كردستان يافت شده و در موزه بريتالنيا نگهداري مي‌شود نشان دهنده استفاده از پوست براي نگارش در دوره اشكانيان است.

توليد انواع پوست وچرم و نيز تجارت مرتبط با آن در دوره عباسي در سراسر قلمرو اسلامي پررونق بود. استفاده از پوست حيوانات مختلف براي ساخت پوستين و قبضه شمشير و آستر كفش و لباسهاي زمستاني همچنين براي افسار و ركاب و مشك و همچنين جلدهاي چرمي براي كتاب‌ها كه به صورت ساده اي طلاكوب مي‌شد بعضي از مهم‌ترين كاربردهاي چرم در اين دوره است و گزارشهاي فراواني درباره تجارت پوست و چرم در اين دوره در دست است كه نشان دهنده رونق استفاده از چرم در اين دوره مي‌باشد.

تجارت چرم و پوست پس از حمله مغول نيز پررونق بود، مكاتبات خواجه رشيد الدين گواه شهرت برخي شهرها مانند تبريزو شيراز در اين دوره است. در دوره تيموري از چرم براي تجليد كتاب‌ها و ساخت جلدهاي ضربي و سوخت استفاده بسياري مي‌شد به طوري كه هنر سوخت علاوه بر جلد سازي به عنوان هنري تزييني نيز در اين دوره اهميت پيداكرد .

گزارشهاي جهانگردان از دوره صفوي نشان دهنده رونق فراوان بازار چرم و فعاليتهاي مرتبط با آن در اين دوره است. كمپفر از كارگاههاي سلطنتي و از كفش دوزخانه و پوستين دوزخانه سخن گفته است. معروفيت ساغري ايراني در اين دوره به حدي بود كه شاردن معتقد است واژه شاگرن فرانسوي به معني پوست خالدار مقتبس از كلمه ساغري مي‌باشد. ساغري در دوره صفوي در تبريز توليد مي‌شد و بيشتر در ساخت چكمه و كفش كاربرد داشت و همه درباريان از  اين نوع كفشهاي ساغري مي‌پوشيدند.

در دوره قاجار انواع چرم به مقدار زياد در شهر هاي ايران توليد مي‌شد. همدان در اين دوره مركز مهم توليد نوعي چرم معروف به چرم همداني بود كه از پوست گوسفند تهيه مي‌شد؛ و در اين دوره از جمله كارهايي كه امير كبير در سال 1267 به نمايشگاه لندن فرستاد پوست بود. به علاوه در اين دوره صادرات پوست و چرم از اغلب شهرهاي ايران به روسيه و عثماني و هند رونق بسيار داشت. علاوه بر همدان شهر هاي تبريز و اصفهان نيز در توليد و صادرات چرم سهم بسزايي داشتند. در عين حال به علت مسايل شرعي تجارت چرمهايي كه توسط غير مسلمانان توليد مي‌شد در دست ارمنيان بود.

اولين كارخانه چرم سازي ايران در سال 1308 ش در شهر تبريز بنا شد و پس از آن در همدان، تهران، اصفهان و برخي شهرهاي ديگر نيز كارخانه‌هايي تاسيس شد به طوري كه در سال 1337 تعداد 22 كارخانه در ايران مشغول به كار بودند.

از سال 1362 در اطراف شهرهايي كه از قديم در توليد چرم فعال بودند مانند تهران وتبريز و مشهد، شهركهاي صنعتي توليد اين كالا راه اندازي شد كه نام  چرم شهر را بر اين شهرك‌ها نهادند كه وجود اين شهرهاي صنعتي به افزايش توليد چرم و كيفيت آن كمك شاياني نموده است به طوري كه امروزه فقط در شهر تبريز سالانه 2,500,000 جلدچرم توليدمي شود .

وسايل مورد نياز:

۱-تخته:از جنس فايبر گلاس يا پلاستيك فشرده است و براي قرار دادن چرم بر روي آن و سوراخ كردن استفاده ميشود.

۲-سنبه:براي سوراخ كردن چرم.براي شروع كار سنبه شماره ۱و۲.۵  كافيه.سنبه شماره ۱ براي دوخت با نخ و ۲.۵ براي دوخت با تريشه و زدن دكمه يا پرچ.

۳-مشته:براي ضربه زدن روي سنبه

۴-خط كش فلزي و گونيا بزرگ

۵-مقواي شطرنجي يا كاغذ الگو:براي كشيدن الگوها بهتره از مقواي شطرنجي استفاده كنيد.

۶-قيچي مخصوص چرم يا كاتر يا گرزن:اينها همه وسايل برش چرم هستند.من پيشنهاد ميدم اگه ميخوايد كار رو ادامه بديد هم قيچي و هم كاتر تهيه كنيد.در ضمن استفاده از قيچي هاي معمولي براي چيدن چرم هم كار رو براي خودتون سخت ميكنه هم باعث ميشه بعد از مدتي قيچي خراب بشه.

۷-خودكار ژله اي يا نقره اي:جاي اين خودكارها به راحتي از روي چرم پاك ميشه ولي هرگز از خودكارهاي معمولي براي كشيدن روي چرم استفاده نكنيد.

۸-چسب:بهترين چسب چسب آهن يا پاتكس يا ۸۸۸۸ است.

۹-كرپ:براي پاك كردن چسب از روي دست و چرم

۱۰-موم:براي كشيدن روي نخ تا تارهاي نخ از هم باز نشه و دوخت راحت تر بشه

۱۱-سوزن كوبلن دوزي

۱۲-دستگاه دكمه زن و پرچ زن

۱۳-نخ:۲ نوع نخ داريم.

       نخ موم كش
       نخ ابريشم

در طول كار از هر ۲ نوع نخ استفاده ميكنيم.

۱۴-چرم:۲ نوع چرم در بازار موجود است

       طبيعي
      مصنوعي

۱۵-آستر:آستر در رنگهاي مختلف در بازار موجود است.ما معمولا از آسترهاي سوزني استفاده ميكنيم.

رنگ آستر را معمولا متناسب با رنگ چرم انتخاب ميكنيم

اين وسايل شامل:
چسب آهن ،
خطكش فلزي 20 سانتي متري،
انواع سوزن (7 عدد)،
كاتر،
تخته زيردستي،
مشته (2 عدد كوچك و بزرگ)،
قيچي،
موم،
خودكار مخصوص نوشتن روي چرم،
سمبه (3 عدد شماره هاي 0.5 - 1 - 1.5)،
دكمه آهن ربايي (4 عدد كوچك و بزرگ)،
دكمه پرچي (20 عدد)،
كوتاه بلند كن بند كيف (2 عدد)،
كيف وسايل